15.09.2022
16 верасня - Міжнародны дзень аховы азонавага слоя
Тэма 16 верасня 2022 года — "Манрэальскі протокол@35:міравое супрацоўніцтва для абароны жыцця на зямлі". Гэты дэвіз прысвечаны 35-годдзю са дня прыняцця Манрэальскі пратаколу, самага паспяховага пагаднення аб ахове навакольнага асяроддзя.
16 верасня 1987 года быў падпісаны Манрэальскі пратакол па рэчывах, што разбураюць азонавы слой. У гонар гэтай падзеі быў заснаваны Міжнародны дзень аховы азонавага слоя.
У сярэдзіне 70-х гадоў навукоўцы выявілі, што шэраг хімічных рэчываў, якія выкарыстоўваюцца чалавекам, выклікае разбурэнне атмасфернага азону. Далейшае вывучэнне атмасферы дазволіла выявіць гіганцкую азонавую дзірку над Антарктыдай, і ў цэлым лепш зразумець працэсы, якія адбываюцца ў паветры. Адкрыццё аказалася настолькі важным, што навукоўцы, якія заявілі пра разбурэнне азонавага слоя, атрымалі Нобелеўскую прэмію па хіміі.
Прыняты ў выніку гэтых даследаванняў пратакол - адзін з самых паспяховых прыкладаў міжнароднага супрацоўніцтва ў галіне аховы навакольнага асяроддзя. Дзякуючы яго захаванню чалавецтву не проста ўдалося прадухіліць глабальную катастрофу, але і дасягнуць ўстойлівага аднаўлення азонавага пласта на планеце.
Азон-адна з натуральных формаў існавання кіслароду. Газ складаецца з трох атамаў кіслароду і пазначаецца як O3. Каля 10% усяго атмасфернага азону знаходзіцца ў трапасферы, якая распрасціраецца на 10-15 кіламетраў над паверхняй Зямлі. Астатнія 90% азону знаходзяцца ў стратасферы на вышыні каля 30 кіламетраў. Гэтая зона з найбольшай канцэнтрацыяй азону і вядомая як азонавы пласт. Чым вышэй канцэнтрацыя азону, тым лепш ён абараняе арганізмы ад сонечнай радыяцыі.
Азон вельмі няўстойлівы газ. Пры пакаёвай тэмпературы і нармальным атмасферным ціску ён за некалькі хвілін ператвараецца ў звычайны кісларод O2. У верхніх пластах атмасферы ён можа існаваць параўнальна устойліва, але і там адбываецца пастаянны працэс яго распаду і адукацыі. Усе гэтыя хімічныя рэакцыі адбываюцца пад уздзеяннем сонечнага святла.
Станчэнне азонавага слоя памяншае яго паглынальную здольнасць, з-за чаго звычайнае сонечнае святло становіцца небяспечным для жыцця на зямлі. Шырокае прымяненне ў прамысловасці і побыце газаў, якія змяшчаюць галагены (асабліва хлор і бром), прывяло да таго, што іх канцэнтрацыя ў атмасферы сур'ёзна вырасла. Гэтыя злучэнні параўнальна інэртныя і могуць доўгі час існаваць у паветры, яны не здабываюцца з атмасферы з ападкамі, і з часам з натуральным рухам паветраных патокаў трапляюць у стратасферу. Там яны актыўна рэагуюць з азонам, акісляюцца, і пасля вяртаюцца ў зямлю.
Хімічныя рэакцыі, якія адбываюцца ў атмасферы, складаныя і шматступенныя. Камп'ютэрнае мадэляванне паказвае, што адзін атам брому або хлору можа, прайшоўшы ўвесь ланцужок ператварэнняў, знішчыць тысячы малекул азону. І так як працэс яго фарміравання застаўся нязменны, такая ўзрослая хуткасць распаду пагражае парушыць склаўся баланс.
З-за асаблівасцяў руху паветраных патокаў і уласцівасцяў саміх газаў, найменшая іх канцэнтрацыя — у тропіках, і найбольшая-на палюсах. Гэта адна з прычын таго, што найбуйнейшая азонавая дзірка размешчана менавіта над Антарктыдай, хоць выкіды азонаразбуральных рэчываў адбываюцца па ўсім свеце.
Нягледзячы на ўсе складанасці ў ацэнцы стану атмасферы, можна сцвярджаць, што прыняцце Манрэальскага пратаколу і захаванне яго ўмоў ўжо дало вынікі. Утрыманне азону расце ў сярэднім на 2% за дзесяцігоддзе. Сёння азонавы слой аднаўляецца. Прагнозы для кожнага з азонаразбуральных рэчываў адрозніваюцца, але ў цэлым узровень азону вернецца да паказчыкаў 1980 года да сярэдзіны стагоддзя. Пры выкананні Манрэальскага пратаколу і паправак да яго ўсімі краінамі свету можна чакаць поўную ачыстку атмасферы ад азонаразбуральных рэчываў да 2100 года.
Вялікае значэнне азонавы пласт нясе і для падтрымання тэмпературнага балансу на нашай планеце. Барацьба з глабальным пацяпленнем, што адбываецца ў нашы дні ў выніку антрапагеннай дзейнасці, - надзённая праблема ўсіх дзяржаў, у прыватнасці, прамыслова развітых краін, у тым ліку і Рэспублікі Беларусь. Азонавы слой лічыцца адным з найважнейшых прыродных аб'ектаў, што падлягаюць прававой ахове.
Для Рэспублікі Беларусь пратакол ўступіў у дзеянне з 1989 года. З тых часоў краіна выконвае ўсе ўзятыя абавязацельствы, спажыванне азонаразбуральных рэчываў знізілася больш чым у 60 разоў. У мэтах правядзення даследаванняў у галіне азонавага пласта 14 чэрвеня 1997 года створана ўстанова Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта «Нацыянальны навукова-даследчы цэнтр маніторынгу азонасферы», спецыялісты якога сочаць за зменамі таўшчыні азонавага слоя над Беларуссю, а таксама працуюць над пытаннем утылізацыі небяспечных газаў і замене іх на бяспечныя аналагі, ажыццяўляюць пастаянны маніторынг стану атмасферы і азонавага пласта.
Пакуль мы ахоўваем азонавы слой, ён працягвае абараняць усю разнастайнасць жыцця на планеце.
Спецыялізаваныя сайты
Iнфармацыйныя iнтэрнэт-парталы
Iнтэрнэт-партал Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь
Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Рэспублікі Беларусь
Бiяметрычныя дакументы Рэспублікі Беларусь
Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь
Нацыянальны цэнтр інтэлектуальнай уласнасці
Беларускі прафсаюз работнікаў лесу і прыродакарыстання
Мінская абласная арганізацыя Беларускага прафсаюза работнікаў лесу і прыродакарыстання
Афіцыйныя геральдычныя сімвалы Рэспублікі Беларусь