16.02.2021
Гідраметэаралагічная
Дзяржаўная гідраметэаралагічная служба Рэспублікі Беларусь ажыццяўляе сваю дзейнасць у адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь «Аб гідраметэаралагічнай дзейнасці», а таксама ў адпаведнасці з падпраграмай «развіццё дзяржаўнай гідраметэаралагічнай службы, змякчэнне наступстваў змянення клімату, паляпшэнне якасці атмасфернага паветра і водных рэсурсаў» дзяржаўнай праграмы «Ахова навакольнага асяроддзя і ўстойлівае выкарыстанне прыродных рэсурсаў» на 2021-2025 гады, зацверджанай пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 19 лютага 2021 года № 99.
Адной з асноўных задач гідраметслужбы Рэспублікі Беларусь з'яўляецца ажыццяўленне гідраметэаралагічнай бяспекі краіны - стану абароненасці асобы, грамадства і дзяржавы ад уздзеяння небяспечных гідраметэаралагічных і/або геліягеафізічных з'яў, глабальных змяненняў пагодна-кліматычных умоў. Адной з асноўных задач у галіне забеспячэння гідраметэаралагічнай бяспекі з'яўляецца сучаснае атрыманне надзейнай і вычарпальнай інфармацыі, прагноз і папярэджанні аб небяспечных гідраметэаралагічных з'явах, якія дазваляюць забяспечваць своечасовую арганізацыю работ па забеспячэнні бяспекі жыцця, абароны маёмасці насельніцтва і прадухілення магчымай шкоды для эканомікі.
Крыніцай атрымання гідраметэаралагічнай інфармацыі з'яўляецца дзяржаўная сетка гідраметэаралагічных назіранняў, якая ўяўляе сабой сістэму узаемазвязаных стацыянарных пунктаў назіранняў, якія забяспечваюць атрыманне першасных гідраметэаралагічных дадзеных. Першасныя дадзеныя, атрыманыя ў выніку гідраметэаралагічных назіранняў, адказваюць патрабаванням дакладнасці вынікаў назіранняў, што дасягаецца выкарыстаннем павераных і працаздольных прыбораў і абсталявання, захаваннем патрабаванняў методык назіранняў, рэпрэзентатыўнасцю ўмоў размяшчэння стацыянарных пунктаў назіранняў.
Прыземныя метэаралагічныя назіранні вырабляюцца з мэтай атрымання метэаралагічных дадзеных у прыземным слое атмасферы, якія ўяўляюць сабой вызначэнне характарыстык стану і развіцця фізічных працэсаў у атмасферы пры ўзаемадзеянні яе з падсцілаючай паверхняй і ўключаюць інструментальныя вымярэнні ва ўстаноўленыя тэрміны метэаралагічных параметраў, якія характарызуюць гэтыя працэсы, і візуальнае вызначэнне асноўных характарыстык найбольш важных атмасферных з'яў.
У цяперашні час прыземныя метэаралагічныя назіранні ажыццяўляюцца на 134 стацыянарных пунктах назіранняў, з іх 67 пунктаў назіранняў функцыянуюць па праграме метэаралагічнай станцыі, 65 пунктаў назіранняў - па праграме метэаралагічнага паста і 2 пункта назіранняў - па праграме метэастанцыі на базе авіяцыйнай метэаралагічнай станцыі грамадзянскай для мэт вывучэння змяненняў клімату.
На 38 станцыях назіранні праводзяцца штатам супрацоўнікаў кругласутачна па поўнай праграме назіранняў больш чым за 40 метэаралагічнымі параметрамі (тэмпература паветра, вільготнасць, параметры ветру, ціск і іншыя). Праводзяцца кругласутачныя назіранні за неспрыяльнымі і небяспечнымі з'явамі надвор'я (моцны вецер, моцныя ападкі, нізкая воблачнасць, дрэнная бачнасць, галалёдна-шэрэневыя адклады і т .д.) і перадаюцца ў Белгідрамет.
На 13 станцыях і 65 пастах прыземныя метэаралагічныя назіранні вырабляюцца штатам супрацоўнікаў па скарочанай праграме (без начных дзяжурстваў).
На 18 пунктах назіранняў (аўтаномных) дадзеныя прыземных метэаралагічных назіранняў фармуюцца ў аўтаматычным рэжыме (без штата супрацоўнікаў), з іх 7 пунктаў назіранняў устаноўлены на тэрыторыі горада Мінска.
Актынаметрычныя назіранні прызначаны для вывучэння радыяцыйнага рэжыму на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. Радыяцыйны рэжым зямной паверхні ствараецца прамяністай энергіяй Сонца, якая, праходзячы праз атмасферу і адлюстроўваючыся ад зямной паверхні, пераўтвараецца ў розныя патокі радыяцыі. Актынаметрычныя назіранні ўключаюць у сябе назіранні за прамой, рассеянай, сумарнай, адлюстраванай радыяцыяй і радыяцыйным балансам.
Першыя актынаметрычныя назіранні праводзіліся ў Мінску ў 1936-1937 гады, рэгулярныя - пачалі праводзіць з 1952 года. На тэрыторыі Беларусі актынаметрычныя назіранні вырабляюцца на 11 метэаралагічных станцыях.
На станцыі Палеская, балотная вырабляюцца цеплабалансавыя назіранні для разліку складнікаў цеплавога балансу.
Аэралагічныя назіранні (радыёзандаванне атмасферы) вырабляюцца для даследавання высокіх слаёў атмасферы. З дапамогай радыёзандавання спецыялісты атрымліваюць інфармацыю аб вертыкальным размеркаванні значэнняў метэаралагічных параметраў, такіх як ціск, тэмпература і вільготнасць паветра, хуткасць і кірунак ветра на розных узроўнях атмасферы. Радыёзандаванне атмасферы вырабляецца з дапамогай аэралагічных прыбораў-радыёзондаў. Уздым метэаралагічных радыёзондаў ажыццяўляецца з дапамогай спецыяльных шароў - латэксных абалонак, напаўняюцца вадародам або геліем, якія могуць дасягаць вышыні 35-40 км. Радыёзонд вымярае метэаралагічныя параметры ў свабоднай атмасферы з адначасовай іх перадачай у пункт прыёму. Наземная радыёлакацыйная станцыя забяспечвае суправаджэнне радыёзонда ў палёце, прыём і рэгістрацыю каардынатных і тэлеметрычных дадзеных.
Першы запуск радыёзонда на тэрыторыі Беларусі ажыццёўлены ў 1935 годзе. Радыёзандаванне атмасферы ажыццяўляецца ў пунктах Мінск, Брэст і Гомель, матэрыялы назіранняў якіх выкарыстоўваюцца пры складанні прагнозаў, небяспечных і неспрыяльных з'яў надвор'я, метэаралагічным забеспячэнні грамадзянскай авіяцыі.
Гідралагічныя назіранні на пастах праводзяцца за элементамі гідралагічнага рэжыму: узроўнем вады, выдаткам вады адпаведна ходу ўзроўню, тэрмічным рэжымам, лядовымі з'явамі, на асобных пастах за ўзважанымі і дновымі наносамі. Першыя даследаванні рэк Беларусі былі праведзены ў пачатку XVIII стагоддзя ў сувязі з засваеннем водных шляхоў і будаўніцтвам суднаходных каналаў. У другой палове XVIII стагоддзя пачалі праводзіцца гідраграфічныя абследаванні на суднаходных рэках Днепр, Бярэзіна, Прыпяць, Заходняя Дзвіна, Нёман, Буг. У 1876 годзе пачаты стацыянарныя гідралагічныя назіранні ў г.Бабруйск, г.Мазыр, г.Магілёў, г.Гродна, г.Віцебск, г.Слонім, г.Беліца, г.Стоўбцы, г.Масты, г.Орша, г.Жлобін, г.Лоеў, г. Барысаў.
Сучасныя назіранні за гідралагічным рэжымам рэк і вадаёмаў праводзяцца на 114 пастах (104 рачных і 10 азёрных) і 2 балотных створах. Пасты размяшчаюцца па ўсёй тэрыторыі Беларусі на вялікіх, сярэдніх і малых рэках, на найбольш значных азёрах і вадасховішчах, якія маюць навуковае і рэкрэацыйнае значэнне.
На некаторых азёрах і вадасховішчах, акрамя назіранняў у прыбярэжнай зоне, праводзяцца гідраметэаралагічныя назіранні на іх акваторыі.
У Белгідрамеце ажыццяўляецца вядзенне Дзяржаўнага воднага кадастру па раздзелу «Паверхневыя воды», рыхтуюцца «Штогадовыя даныя аб рэжыме і рэсурсах паверхневых вод» (гідралагічныя штогоднікі), даведнікі «Шматгадовыя даныя аб рэжыме і рэсурсах паверхневых вод» па тэрыторыі рэспублікі, куды ўваходзяць звесткі аб гідралагічным рэжыме. Акрамя гэтага, штогод падрыхтоўваюцца выданні спецыялізаваных назіранняў па балотнай станцыі Палеская («Матэрыялы назіранняў балотных станцый») і 9 пунктах назіранняў за выпарэннем з воднай паверхні («Матэрыялы назіранняў за выпарэннем з воднай паверхні»).
Для аператыўнага ўліку і абагульнення змяненняў гідраграфічнай сеткі была распрацавана і ўкаранёна сістэма, якая дазваляе сачыць за ўсімі зменамі гідраграфічнай сеткі, своечасова адлюстроўваць іх у матэрыялах Дзяржаўнага воднага кадастра Беларусі. Матэрыялы кадастру выкарыстоўваюцца пры вырашэнні водагаспадарчых задач у гідратэхнічным будаўніцтве і абгрунтаванні мерапрыемстваў, накіраваных на рацыянальнае і эфектыўнае выкарыстанне водных рэсурсаў Рэспублікі Беларусь.
Па штогадовых выніках назіранняў папаўняецца інфармацыйны банк даных «Гідралогія - рэкі і каналы», «Азёры і вадасховішча», які з'яўляецца асновай для падрыхтоўкі даведнікаў, абагульнення гідралагічных характарыстык, навукова-даследчых работ, разлікаў гідралагічных характарыстык для абслугоўвання арганізацый, падрыхтоўкі Міжведамаснага выдання дзяржаўнага воднага кадастру.
Гідралагічны прагноз вызначаецца як ацэнка будучых станаў гідралагічнай з'явы. Да з'яў будучыні патрэбен імавернасны падыход з улікам шырокага набору магчымых варыянтаў. У залежнасці ад прамежку часу, на які разлічаны прагноз, адрозніваюць каротка -, сярэдне -, доўгатэрміновыя прагнозы. Па відах адрозніваюць гідралагічныя прагнозы элементаў воднага рэжыму і прагнозы лядовых з'яў.
Гідраметэаралагічная інфармацыя як важны эканамічны фактар дапамагае суб'ектам гаспадарання выбраць правільную стратэгію развіцця, своечасова прыняць ахоўныя меры для прадухілення шкоды ад неспрыяльных і небяспечных гідраметэаралагічных з'яў.
